﷽
THE ROMANI (GYPSIES)
رقص رومانی (کولی ها)
The Mystical "Gypsies"
TThey are said to have mystical powers of fortune-telling and bewitchment. Their passionate temper and irascible personality reflect their indomitable spirit. Legends say that their love of freedom often drives them to commit acts of crime as they wonder in their caravans from one town to the next. They have been accused of spreading disease, abducting children, treachery and murder. Some experts say the same accusations often leveled on Jewish people going back hundreds of years.
Dr. Abigail Rothblatt Bardi writes in The Gypsy as Trope in Victorian and Modern British Literature, the Romani people or Gypsies have been portrayed as having “sinister occult and criminal tendencies” and of being associated with “thievery and cunning.”
In European literature and music, Romani women have been portrayed as seductresses, extravagant, loud, sexually available, exotic and mysterious. These stereotypes have over the years endured and transcended geographical, cultural and societal boundaries. Hollywood and European movies have promoted these characteristics for strictly commercial purposes, meanwhile establishing the image of Gypsy women as archetypical temptresses, enchantresses and sorceresses.
The Real Gypsy People
The reality, however, is much different from the legends that have over the centuries been created about them.
The Gypsies, as they have been sometimes pejoratively called, are the descendants of two distinct people who began to migrate from the Indian subcontinent sometime around 512 CE. They are the Romani (alternatively called Romany, Rom, or Roma) who speak the Romani language and the Dom or Domari who speak the endangered language Domari. They are both Indo-Aryan ethnic groups who originally migrated mainly to Europe and the Americas from the Rajasthan, Haryana and Punjab regions of modern-day India, although today, they can be found all throughout the world.
The English term Gypsy originates from gypcian, which is short for Egyptian. The Spanish term Gitano and French Gitan have similar etymologies as they derive from the Greek Αιγύπτιοι (Aigyptioi), meaning Egyptian, via Latin. This moniker is due to the erroneous belief that both groups were itinerant Egyptians.
Traditionally, being itinerant people not all of the Gypsy groups are considered as nomadic as the Kalbelias who currently live in the Indian state of Rajasthan. Hence, Romani groups such as the Romanichals Travelers of England and the Gitanos of Spain have become less nomadic over the years, many living within smaller communities in South Wales, Northeast Wales, and the Scottish Borders, and, of course, the Spanish Gypsies living all throughout Spain.
Arabic music and dance have roots in the music and dance of India, brought across the Silk Road through Persia, to Turkey and beyond, with the Gypsies. These early Gypsies were from Singh, a large province in Paksitan and Punjab, a province in India. In Singh they were called Kathaka or Gitan and were traveling minstrels. In Punjab they were known as the Bazigar, and were members of the royal courts. There, they were revered for their artistry, and held in the highest respect, until they were caught stealing, and were expelled from the courts.
Between the 6th and 11th centuries, they left India and Pakistan and migrated across Central Asia into North Africa, the Middle East and Europe. The common name for them was Gypsies, however, they identify themselves as “Rrom”, which in the Romani language means "man". The words Rrom, Rom, Dom and Lom are used to describe Romani peoples who diverged at this time. Because of this, it was initially believed that they were a branch of the Romani people. But recent studies of the Domari language suggest that they (the Gypsies) departed earlier from the Indian subcontinent, than the Romani. Nonetheless, in Persia and Turkey Gypsies are called Dom or Rom. In Egypt they are called Nawar.
As they traveled they made their living as entertainers, (singers and dancers). Wherever they settled they assimilated the local music and dance and modified it with their own dynamic style.The countries they settled in in the Middle East - Persia, Turkey and Egypt - were the countries that belly dance comes from. Because the Rom have an oral tradition and express their culture and history through music, poetry and dance,they became the curators and librarians of each countries' version of belly dance.
Their variations on belly dance were a fusion of the local folk music and dance, infused with their own Indian style. In Turkey they used the fast version (Gordel) of the folk dance known as Karsilama, to create a cabaret-style 9/8. In Egypt they blended Saidi folk music and dance into the classic style of Egyptian belly dance know as Balady. But there was a cross to bare being a gypsy because, unlike their Persian counterparts, the Turkish Rom and Egyptian Nawar, were looked down upon and marginalized by local cultures.
Turkish Rom or Cengi
The Gypsies/Rom settled in Istanbul after Sultan Memet II conquered the city in 1453.They settled mostly in a slum known as Sulukule. They made up the majority of public dancers in this period, and were called gypsies or, Cengi (chen-geh). In an effort to fit in, they adopted the belief of Islam, but were reluctant to adopt the social rules, instead following their own traditions. These traditions allowed freedom for artists to do as they please in public and to embrace music, dance and the arts - freedoms denied to Muslims.
The Cengi formed an association of artists called a Kol (troupe). There was a chief, an aide and 12 dancers. A group of musicians called Siraci (person in the row), accompanied the dancers. The musicians were also women who played drums, tambourines and a violin.
The aide began the show with a slow dance, followed by younger dancers who played wooden castanets known as clappers, and did a series of faster more athletic dances.
The audiences of the Cengi were wealthy women who engaged the troupes at bath parties or in harems (the women's quarters) for their personal entertainment. They also danced at weddings, circumcision ceremonies and men's private events. They were so in demand and loved by their audiences they often covered their faces so that they would not be hounded by avid admirers.
The neighborhood of Sulukule, in Istanbul, is known as the one of the oldest Roma settlements in the world. Romani coming from India during the Byzantium era are believed to have settled right next to the city walls of Istanbul. In this place musicians and dancers kept the culture of Turkey alive, nurturing it into its current popular form expression.
They became famous for their fusion of local folk music and dance, most notably the Karsilama and variations of this 9/8 genre. Roman belly dancers were the first to bring belly dance to the stage in Turkey. Then, after Ataturk secularized Turkey in 1923, and prohibitions against women dancing in public were cancelled, non-gypsies began dancing publicly.
In 2006, the place was declared a “renewal zone” by a decree of the Turkish cabinet. In 2009, the local Romani formed the “Sulukule Platform” to have their voices heard. However, without waiting for the outcome of the lawsuits opened by the Istanbul Chamber of Architects, bulldozers entered Sulukule, destroying ancient ruins, razing their homes and shops and brutally forcing the Rom out of their centuries-old home. Already desperately poor and struggling, the people of this sub-culture were driven into greater hardship and strife.
American belly dancers have Turkish dancers to thank for their contribution to the American style of belly dance. It was this style that first came to the US and ignited a fast-burning fire of passion for the art from the 50's-70's. Today, many American and European dancers make regular pilgrimages to Istanbul seeking famous Rom dancers to enhance their own skill and knowledge of the art.
The Ghawazi
In Egypt it was the Ghawazee/Ghawazi, known for their dancing, singing and music, who contributed most to preserving what we know as the modern day development of the Egyptian raqs sharqi, or "Modern Egyptian" belly dance.The Ghawazee (Arabic: “invader”) were a matriarchal tribe of Nawar, (Arabic: Gypsy) who settled in Cairo in the eighteenth-century and became a sub-group of the Almah – Egyptian courtesans.
The Almahs
The Almeh, much like the Japanese Geisha, were educated to sing, recite classical poetry and converse with men for their pleasure. The Almah had education and class and the local Egyptians accepted them in society as a necessary evil. However, because the Ghawazee were gypsies, were uneducated and did not conform to the accepted codes of behavior for their place [and gender] in Egyptian society, they were relegated to a lower class of courtesan – just dancers. Instead of being invited into homes and theatrical settings, like beggars, they performed in outdoor courts of homes or in the street, before a door, or, on certain rare occasions of festivity, in the harem. However, they were never admitted into a respectable harem. They were also frequently hired to entertain a party of men in the selem (mens quarters). As with the Cengi of Turkey, both women and men enjoyed their entertainment, but with reservation and discretion.
THE SAID [sigh-eed]
In 1840, Mohamed Ali expelled the Ghawazee from Cairo for being a nuisance to the French soldiers. They were re-settled in Luxor and the surrounding Said area where they live to this day – what’s left of them. The Said is a region of Upper Egypt (the south, because the Nile runs north) with rich and varied dance and music traditions known affectionately as “Saidi”. Saidi music includes a variety of rhythms and instruments such as the Mizmar (Obo) and the Rabab (single stringed instrument played vertically). The Ghawazees dance is a sub-genre of Saidi dance. They dance with zagat (finger cymbals) and use sticks and canes in their shows, as a parady of the men’s stick dance, Taktib.
Modern Egyptian Belly Dance
The Egyptian style of dance done by the Ghawazee has been the same for three centuries and is considered by dance ethnologists as the original “Balady” or, homeland dance, popularly known as “belly dance”. It is distinguished from “Modern Egyptian” cabaret belly dance, or Oriental dance or Raks Sharki, in that it has no outside influence from other cultures. It is the foundation of all modern Egyptian style belly dance.
Benet Mazin
The last remaining family of Ghawazee are the Benet Mazin (daughters of Mazin). They no longer dance. However, dancers around the world carry on their tradition in classes and on stages world-wide. The Ghawazee are one of the contributors to American Tribal Style belly dance as developed by Carolena Nereccio.
Dancing Boys
Throughout history, there have always been “dancing boys” in the Middle East. These are young men dressed like women who dance and entertain. In Central Asia they are called Batcha's, in Egypt they are called Kawal and in Turkey, Kockak's. They still exist today and are a part of the rich and exotic culture of Middle Eastern dance. In the west, they are not considered an anomaly, rather, just another dancer. While belly dance is usually considered “a woman's dance”, the fact is, that men are just as skilled, artistic and entertaining as women. It is a tribute to the beauty and grandeur of belly dance that – at least in the west – men are accepted as consummate artists of the dance.
The Magrab Influence
The French Legion is a branch of the French Army established in 1831, created for foreign nationals willing to serve in the French Armed Forces. They colonized the Magrab (North Western Africa, including Morocco, Algeria and Tunisia), where they were known as The French Foreign Legion (FFL) and were primarily used to protect and expand the French Colonial Empire during the 19th century.
During their occupation of North African countries, the French Legionnaires established brothels to service the soldiers. They populated the brothels with women from the Berber tribe known as the Oulid Nail, (pronounced “wee-led –nial”). These Algerian prostitutes were also street dancers and disrobed while dancing. They were agreeable to becoming the itinerat prostitutes of the French Army. Because they exposed their torsos when they performed, the French dubbed their dance, “La Danse du Ventre”, or belly dance.The name has stuck and today it is still known as “Belly Dance”.
Belly Dance is indeed, one of the oldest dances on the planet. The roots go far back in time, spreading to the Middle East and beyond from India, to Persia, to Turkey and Egypt. But, it was not until the twentieth century, that belly dance became a world-class dance art rivaling any other theater dance in it's sophistication, complexity and beauty.
مردم کولی، رومنی یا رومایی مردمی هندوآریایی هستند که به صورت کوچنشین و دورهگرد در سراسر اروپا و خاورمیانه یافت میشوند. شواهد زبانی و ژنتیکی احتمال میدهند که این مردم در اصل از شبهقاره هند ریشه گرفتهاند و مانند بقیه مردم هند بومی آسیای جنوبی بوده اما چون از مهاجرت آنها با دیگر اقوام خویش یعنی قوم آریایی، سکاهاو سانسکریتها از آسیای میانه در یک مسیر مهاجرت اقوام آریایی بود و در آسیا زبانشان تغییر یافتهاست. کولیها در سراسر جهان یافت میشوند، اما بیشتر در اروپا، به ویژه مرکز، شرق و جنوب آن (شامل ترکیه، اسپانیا و جنوب فرانسه) متمرکز هستند. آنها در حدود سال ۱۰۰۷ میلادی وارد آسیای غربی و اروپا شدند.
در انگلیسی به کولیها gypsy (جیپسی) گفته میشود؛ چرا که تصور میشد آنها از مصر (Egypt) آمدهاند. این تصور باعث شد که این مردم و زبانشان اسرارآمیز جلوهگر شود. اکنون روشن است که کولیها (roma نام ملی و قومی است) از هند به صورت گروه گروه در اواسط هزاره اول میلادی مهاجرت کردهاند.[نیازمند منبع] یکی از این گروهها از طریق ایران به طرف آسیای صغیر، جنوب روسیه و کشورهای بالکان پیش رفته، تا در سده پانزدهم به اروپای غربی و در سده شانزدهم به بریتانیا رسیدهاست. ظاهراً گروه بعدی خط سیری جنوبیتر را یعنی از طریق ایران، سوریه، و مدیترانه به سوی آفریقا و شبه جزیره ایبری در پیش گرفتهاست. تا قرن بیستم گروههایی از کولیها با گرایش به نوعی زندگی کم و بیش چادرنشینی در همه کشورهای اروپایی و در بسیاری از بخشهای دیگر جهان حضور داشتند؛ و زبان رُمانی، که اصلاً گونهای ویژه از زبان هندو آریایی نو میباشد، اساساً با دو یا سه دوجین لهجه تشخیص داده میشوند
گروههای کولیها در سراسر ایران در مناطقی همچون خراسان، آذربایجان، کردستان، فارس، لرستان و کرمان یافت میشوند.
در کشورهای افغانستان و ازبکستان نیز مردم کولی یافت میشوند.
ه کولیها، لولی هم گفته میشود و ریشه آن نامعلوم است. اولین اشاره به این نام، مربوط به دورهٔ ساسانیان است؛ در این دوره طبق اسناد بهرام گور دستور داد تا هزاران موسیقیدان را از هندوستان به ایران بیاورند. نام این نوازندگان هم به صورت کولی، کاولی هم به صورت لولی آمدهاست و ریشهٔ تاریخیشان به دوران هخامنشیان بازمیگردد که در آن بسیاری از موسیقیدانان این تمدن در منطقهٔ هندوستان ساکن بودند
این مردم در ایران به نامهای «کولی» «غربتی» و (کولی قیریشمال) به معنی کولیهای غیرقابل شمارش شناخته میشدند و امروزه با گذشت ۱۱۰۰ سال از کوچ آنها از شمال هند در ایرانی قومی ایرانی شناخته میشوند.
در خراسان: غربتی
در چهارمحال: غربتی
در کردستان: سوزمانی، قهرهچی، دۆم
در زبان لکی: سوزمانی کاوولی، قرهچی
در آذربایجان: قاراچی
در لرستان: کاولی
در مازندران و گرگان: با عناوین گودار (گدار)، جوگی، جوکی، یا اِلیات شناخته میشوند.
در خوزستان: کولی و غربتی
در قم: کولی و غربتی
در جنوب فارس: لولو و گاگُلَک
در کهگیلویه: غربتی
در شیراز: کولو [Kulu]، غربتی، غربتو و لولی
در استان فارس و تهران: غربال بند
در کرمان: لولی و سوری
در سیستان: چلی، تورتبیل
در بلوچستان: لوڑی، گلام، کمزات، چِلّی، اُستاکار
در بوشهر: کولی و غربتی
همچنین با توجه به اینکه پیشه آهنگری حرفه بسیاری از کولیان ایران است در برخی بخشهای ایران یه ایشان چلنگر هم گفته میشود.[نیازمند منبع] در عراق «غربت» و «کولی» و در هندوستان به آنها «کاولی» میگویند و در ایران با حذف «الف»، کولی نامیده میشوند؛ ولی بعضی نقاط ایران همان کاولی میگویند. لغت «قرشمال» که در خراسان رایج است به معنی «غیرشمار» یا «بیشمار» یا «در شمار غریبهها» به کار میرود. «قراچی» به معنی سیاهچادر به خاطر سیاهی پوست کولیها و در واقع همان سیاه ترکیست. در عربی به آنها «غجر» میگویند که تصیف کلمه «کوچر» است.
امروز کولیها در کشورهای اروپایی بدین گونه نامیده میشوند:
انگلیسیها آنها را «جیپسی» میخوانند زیرا سابقاً میپنداشتند که این طایفه قبطیانی هستند که از مصر آمدهاند.
فرانسویها کولیها را «بوهمین» مینامند زیرا سابقاً خیال میکردند که از اهالی بوهم هستند که به فرانسه وارد شدهاند.
هلندیها آنها را «هایدن» به معنی کافر و بتپرست، آلمانیها «زیگونر»، اسپانیاییها «خیتانوس»، پرتقالیها «سیگانا»، ایتالیاییها «زینگاری» و «زینگوری» مینامند.
roma نام کولیهای اروپا است؛ که از آریایان هند میباشند. وحدود هزارسال است که به اروپا مهاجرت کردهاند و هیچ ربطی به کولیهای ایران ندارند.
از آنچه که منابع قدیمی بازگو میکنند چنین برمی آید که بهرام گور برای شاد داشت مردم و اینکه آنان از رامشگران بیبهره نباشند چندین هزار تن رامشگر را از هند به ایران آوردهاست. تعداد این کولیها را فردوسی دوازده هزار نفر، ثعالبی چهار هزار نفر و نظامی شش هزار نفر ذکر کردهاست.
حمزهٔ اصفهانی این ماجرا را چنین بازگو مینماید: «بهرام گور فرمان داد که مردمان نیمی از روز را کار کنند و نیم دیگر را به آسایش و خوردن و خوشگذرانی بپردازند و بیخُنیاگران و کولیان شراب ننوشند. بدین سان خُنیاگران گران ارجدار شدند و مُزد هر دستی از آنان به صد درهم رسید. بهرام، روزی گروهی از مردم را دید که خوشگذرانی نمیکردند. گفت: مگر من شما را از پرهیزِ خوشدلی و پایکوبی بازنداشتم؟ آن مردم در پیش او به خاک افتاده و گفتند: رامشگران خواستیم به زیاده از سد درهم، ولی نیافتیم. فرمان داد تا دوات و خامه (قلم) و صحیفه آوردند و به پادشاه هند نامه نوشت و از وی رامشگران و خُنیاگران خواست. وی دوازده هزار تن فرستاد. بهرام آنان را به شهرها و پیرامون کشور خود بپراکند، و شمار آنان به تناسل بیشتر شد.
حمدالله مستوفی این داستان را اینگونه میگوید: «در زمان بهرام کار مطربان بالا گرفت، چنانکه مطربی روزی به صد درم قانع نمیشد. بهرام گور از هندوستان دو هزار لوطی جهت مطربی بیاورد و نسل ایشان هنوز در ایران مطربی کنند.»
فردوسی در اینباره میگوید که بهرام هر کدام از ایشان را گندم و گاو و خر داد تا کشاورزی کنند و تودهٔ مردم را رایگان رامشگری کنند؛ ولی آنان که اهل کار برزیگری نبودند، گندم و گاو را خوردند و تنها خر برایشان ماند و بهرام چون چنین دید، گفت که بار و بنه بر خر نهید و رود و بربط برگیرید و دورهگردی کنید و خوش باشید و تودهٔ مردم را نیز خوشدل نمایید. این تیره در شاهنامه و چند بن مایهٔ دیگر لولی یا نامیده شدهاند و نیای مردمی بهشمار میآیند که امروزه در ایران و سراسر جهان پراکندهاند.
در منابع دیگری آمدهاست که کولیها در عهد ولید بن عبدالملک، خلیفه اموی به ایران و بینالنهرین آمدند. این کولیها از حوالی رود سند سفلی، به طرف فرات یا دجله آمدند و به محض این که مستقر شدند، به دزدی و راهزنی و قتل پرداختند و راه بصره و بغداد را بستند و قیمت خواربار، بالا رفت و مردم در فشار قرار گرفتند. خلفا ناچار بودند پیوسته سربازانی را برای سرکوبی آنها بفرستند. سرداران مأمون از این مردم شکست خوردند و معتصم، سرلشکری عرب به نام عجیف را که مورد اعتمادش بود مأمور سرکوبی کولیها کرد و بالاخره در سال ۲۲۰ ه.ق توانست راههای ارتباطی آنها را ببندد و آنها را وادار به تسلیم کند. مردم بغداد که از این پیروزی بسیار شاد شده بودند، با دیدن کولیها که وادارشان کرده بودند با لباسهای مخصوص خود در قایقهایی بنشینند و ساز بزنند و آواز بخوانند، شاهد انتقال آنها به خانقین و سپس به مرزهای سوریه بودند. کولیها هر جا رفتند گاومیشهایشان را هم بردند و میتوان گفت که تکثیر گاومیش در خاور نزدیک و اروپا به دست کولیها بودهاست
در منابع تاریخی مربوط به دوره افشار نیز اطلاعاتی در اینباره وجود دارد.[نیازمند منبع] تاریخ نادرشاهی از هنرمندانی سخن به میان میآورد که همراه با غنایم نادرشاه از هند آورده شدند. کتاب یادشده در اینباره مینویسد: «نادرشاه صد تن از خواجهسرایان، صد و سی نویسنده، هزار و دویست آهنگر، سیصد بنا، صد سنگتراش و دویست و بیست درودگر به قندهار فرستاد و نقشه شهر جهانآباد را برداشتند و برای سرگرمی سپاهیان چندین دسته از خنیاگران و نوازندگان و بازیگران را نیز از هند به ایران آوردند.»
نیز در عالم آرای نادری آمدهاست: «این هنرمندان که به میل خود در ایران میزیستهاند، ضمناً وظیفهدار آموزش و فنون خویش به عملهٔ طرب ایران بودهاند»
همچنین در کتاب جهانگشای نادری آمدهاست: «جمعی از اربابان طرب هندی که در سلک مطربان سرکار انتظام داشتهاند، چون جمعی را قانون سازندگی و فنون نوازندگی به طریق هند آموخته و در رقص و رامشگری ماهر ساخته بودند، لذا ایشان را نیز مرخص ساخته و فرستادند.»
تعدادی از سفرنامههای مربوط به دوران معاصر نیز اطلاعات چندی را دربارهٔ کولیها در اختیار مینهند. رابینو درسفرنامه خود که به سال ۱۸۳۹ میلادی نگاشته شد، راجع به اقوام ساکن در شمال ایران از برخی خانوارهای گودر، بنکشی، کراچی یا کولیها یاد میکند که هندی الاصل هستند. همچنین جی پی تیت انگلیسی در یادداشتهای سفر به ایران که به سال ۱۸۷۴ میلادی نگاشت از خانوارهای کولی در سیستان یاد کرده و آراء نه چندان مستدلی را در مورد اصل و نسب و حرفه آنان ارائه مینماید
امروزه کولیها در تعدادی از کشورهای آسیایی همچون ایران و ترکیه و تقریباً تمام کشورهای اروپایی هستند و مشکلات و مسائل اجتماعی بسیاری را سبب میشوند و البته سختیهای زیادی را نیز متحمل شدهاند. زندگی آنها با زندگی متداول اروپا کاملاً متفاوت است. امروزه بسیاری از آنها دیگر کوچ نمیکنند ولی نحوه زندگی خود را تغییر ندادهاند
گفته میشود که بیش از دو میلیون کولی در روسیه زندگی میکنند. آنها توانستهاند به سهم خود بر فرهنگ روس تأثیر بگذارند. در روسیه به کولیها «تسیگان» گفته میشود. البته امروزه کمتر شاهد برپایی گروههای رقص و آواز تسیگانها هستیم
اگرچه امروزه کولیها تقریباً در مجموعهٔ فرهنگ، اعتقادات و آداب و رسوم مناطق حل شدهاند، ولی هنوز برخی از آیینها و آداب قومی مانند مراسم ازدواج، طلاق، نوع مناسبات خانواده و برخی از شئون اجتماعی گذشته خود را حفظ نمودهاند
تأثیر و تأثر فرهنگی و هنری قوم کولیها در ایران بارز است. آنها در مقاطعی خاص از تاریخ ایران در حفظ، احیاء و اشاعهٔ تعدادی از هنرهای ملی و بومی نقش مهمی ایفا نمودهاند. ایفای چنین نقشی که از موقعیت حرفهای آنان ناشی میشده در تداوم برخی هنرها از جمله موسیقی، رقص و نمایش تأثیر قابل به جای گذاشته و در پاسداری از آن سهم بسزایی داشتهاست.
روزگاری کولیها در کرمان و فارس بیشتر بودند، ولی بعدها در عراق و آذربایجان و کردستان نیز ساکن شدند. سرجان ملکم در حاشیه تاریخ ایران مینویسد که دائماً در آذربایجان با «اوبه» های کوچکی از کولیها برخورد داشته و عادات این قوم مثل کولیهای آواره انگلستان بودهاست. مردم ایران به آنها «قاراچی» میگفتند، که در زبان ترکی به معنی «آدمهای سیاهباز یا سیاهکار» بود، که احتمالاً برگرفته از مراسم آنها یا شغل آهنگری فصلی آنان بودهاست
ریشه اصلی زبان کولیها سنسکریت و برخی زبانهای بومی هند همچون گویش بنگالی و گجراتی است که به مرور با زبان فارسی و گویشها و لهجههای محلی ایران آمیخته شد. آنان هنوز هم در محاورههای درون قومی خود از همین زبان استفاده میکنند
کولیها که در شهرکرد با نام غربتی شناخته میشوند بهطور متمرکز در زانیان با جمعیتی حدود ۶هزار نفر زندگی میکنند. در شهرکیان نیز در محله «شطیازی» جمعیتی در حدود ۱هزار نفر زندگی میکنند. وردنجان نیز یکی دیگر از سکونتگاههای آنها بهشمار میرود
در لرستان کولیها را با نام گورونی و کاولی میشناسند اما معمولاً گورونی کاربرد بیشتری دارد
کولیهای لرستان در گروه گورنیها شناخته میشوند، در کنار ایلات و عشایر لرستان استقرار داشته و ضمن نواختن موسیقی در داوِت [dawet] (عروسی) و چَمَر[čæmær] (مجلس ختم) و با ساخت انواع وسایل کشاورزی از جمله غربال، داس، انواع آشیر (وسیله باد دادن خرمن جهت جدا کردن دانه از کاه) و نیز سلاحهای گرم دستساز با عشایر وارد مبادله اقتصادی نیز میشدند. علاوه بر آن به کشاورزی بسیار محدودی در زمینهای نامرغوب پر شیب که حق مالکیتی نسبت به آن نداشته نیز مشغول بودهاند؛ که در جریان اصلاحات ارضی، زمینهای یاد شده ملی و مرتع اعلام شده و از کشاورزی در آنها جلوگیری شد. گورنیها سابقه حضور خود در لرستان را به حدود هفتاد سال پیش برمیگردانند. آنها از کرمانشاه به این منطقه نقل مکان کردهاند، انتقال درابتدا به صورت دورهگردی بودهاست که پس از آن در کنار برخی از طوایف ساکن شده و به کار خراطی و ساخت ابزار آلات کشاورزی مشغول شدهاند. همکاری در امور زراعی با طوایف دیگر که این کارها معمولاً در مقابل دستمزد که اغلب به صورت کالا پرداخت میشد از دیگر فعالیتهای کولیها بودهاست.
امروزه در شهر خرمآباد کولیها درمحلههای حاشیهای شهر زندگی میکنند. آنها در این محلهها در راستههایی مشخص و در کنار یکدیگر ساکن میباشند. محله کورش و محله باجگیران که هر دو از نظر موقعیت شهری در حاشیه و از نظر ارزش مادی زمین در سطح پایینی هستند، دو منطقه اصلی سکونت کولیها است. در این محلهها معمولاً کولیها در نامناسبترین نقاط محله مانند دره کورش در حاشیه جویباری فصلی یا قسمت پرشیب محله باجگیران که به خاطر خاک سفیدش به گِلسفید مشهور است قرار دارند. این مکانها فاقد راه دسترسی مناسب و امکانات شهری هستند و این ویژگیها سبب بروز مسائل اجتماعی مانند اعتیاد، فقر، روسپیگری و … در میان ساکنین این مناطق شدهاست. همچنین حضور تیرههای مخلوط شده کولیها (کولوها) در منطقه قصردشت شیراز، و منطقه مشهور به کرونی (گورونی) در حاشیه شهر شیراز و مناطق پراکندهای از حواشی شیراز دیده شدهاست.
کولیها علاوه بر خاستگاه قومی متفاوت دارای زبان خاص خود میباشند. آنها به زبان خود نام رمزی را نسبت میدهند. منظور از این نام ناشناختگی آن برای افراد خارج از گروه و رمزبودگی این زبان برای افراد خودی جهت انتقال مفاهیم و پیامهای خاص گفته شدهاست. امان الهی بهاروند و نوربک (۱۹۷۵) با مقایسه چندین واژه از زبان کولی و زبان لری و زبان فارسی به این نتیجه میرسند که ارتباط نزدیکی میان این زبانها وجود ندارد. آنها در ادامه با مقایسه این واژهها و چند واژه از زبان کولیهای ایران به نزدیکی بین این زبان و زبان هندی میرسند.
گورونیها زبان خاص خود را رمزی مینامند و آن را برای ارتباط با افراد خودی به کار میگیرند. آنها علاوه بر زبان خاص خود با زبان لری نیز آشنایی دارند. در واقع داد و ستد، رجوع کولیها به دیگران برای دریافت کمک (به صورت نقدی و غیر نقدی) با استفاده از زبان لری امکانپذیر است. از آن گذشته زبان لری در حوزههای خاصی به عنوان زبان معیار مطرح میباشند و کولیها به عنوان اقلیتی وابسته چارهای جز فراگرفتن و تکلم به زبانهای معیار لرستان از جمله لری، بختیاری، سیلاخوری، بالاگریوهای و… در مناطق مختلف نداشتهاند.
در زبان کولیها نیز تمایز میان خود و دیگری (میان کولیها و افراد غیر کولی) در قالب زبان دیده میشود. کولیها برای انسان واژه مانس [manes] را به کار میبرند و به افراد خودی مانس خوکیم [manesexokim] به معنی شخصی از خودمان و برای افراد غیر کولی همان واژه مانس [manes] به صورت عام و در پارهای از موارد واژه سور [sor] را به کار میبرند، آنها واژه سور [sor] را به لرها نیز اطلاق میکنند. به خدمت گرفتن واژگان متفاوت از سوی کولیها و مردم عادی برای نامیدن خود و دیگری نشان تلاش زبان برای نمایش ذهنیتها در مورد چگونگی رابطه بین خود و دیگری است.
سوزمانیهای کردستان
تا اواسط دوره قاجار، در سنندج و کرمانشاه، طوایفی به نام سوزمانی زندگی میکردند که برخی از آنها کوچ و در روستاهای خانقین و حاجقره سکونت کردند. این طایفهها جز رقص و کامروائی کاری بلد نبودند.
غربتیهای استان مرکزی
در منطقهای که به نام عراق عجم نامیده میشد، در همدان، ساوه و آشتیان گروهی از کولیها به نام «غربت» سکونت داشتند. این کولیها چادرنشین بودند و خود را «ایل فیوج» مینامیدند. آنها برای گرفتن شناسنامه، ناچار شدند به کشاورزی بپردازند و در یک جا ساکن شوند. البته پنج ماه از سال را به این شکل میگذراندند و هفت ماه را دوره میگشتند. غربتها دختر به اهل غیر قبیله نمیدادند، ولی از آنها دختر میگرفتند
قرهچیهای آذربایجان
ژنرال سایکس در مورد کولیهای ایران و آذربایجان نوشتهاست: «در تابستان ۱۹۰۰ برای تحقیق دربارهٔ کولیهای جنوب شرقی ایران و تکمیل اطلاعات سینگلر به آنجا رفتم. تعیین نژاد و محل کولیهای ایران بسیار دشوار است، چون در هر ناحیهای نامی دارند، ولی کلاً آنها را «فیوج» مینامند که ظاهراً کلمهای عربی است. کولیهای ایران با کولیهای انگلستان تفاوت زیادی دارند و کارشان تهیه چرخ چوبی نخریسی و چوب وافور و فروش آنهاست. گاهی هم اسب و شتر و الاغ معامله میکنند و کلاً اخلاق پسندیدهای ندارند. مردهای آنها با سایر مردان ایران فرقی ندارند، ولی طرز لباس پوشیدن زنها به کلی با زنان دیگر فرق میکند و به همین دلیل به آنها غربتی میگویند. فعلاً در ایران بیست هزار خانوار یا صد هزار کولی و در آذربایجان پنج هزار خانوار زندگی میکنند.»
در آذربایجان کولیها را «قرهچی» و «قراچی» یا «قاراچی» مینامیدند و در شهرها و روستاها پراکنده بودند. آنها برخلاف عادت همیشگیشان از آوارگی دست برداشته و ساکن شده بودند، بهطوریکه در تبریز کوچهای به نام «قرهچیلر کوچهسی» (کوچه قرهچیها) وجود داشت که ساکنان آن، همه کولی بودند. این محل خوشنام نبود و اشخاص محترم به آن حدود نزدیک نمیشدند. «قرهچی» ها غالباً به رقاصی و مطربی و کفبینی و بختگشایی و غربیلسازی و سبدبافی مشغول بودند. مطربهای تبریز غالباً به این محله تعلق داشتند و در جشنها و عروسیها، زنها یا پسران جوان کولی با لباس مردانه، به رقص و آواز و اجرای نمایش میپرداختند
زنها برای گدایی و کفبینی، دستهدسته به محلههای دیگر شهر میرفتند و ضمن دزدیدن اشیای کوچک و فریب دادن زنهای سادهلوح، کودکان آنها را نیز میدزدیدند، به همین دلیل در میان مردم تبریز در مورد دزدی «قرهچی» ها داستانهای زیادی بر سر زبانها بود و مادرها برای ترساندن کودکان خردسال به جای «لولو» و چیزهای ترسناک دیگر، بچهها را از «قرهچی» میترساندند
قرهچیها به ترکی حرف میزدند، اما در میان خود گویش عجیب و مخصوصی داشتند. این گویش شباهت عجیبی با سانسکریت و زبانهای هند و پاکستان داشت. سر ویلیام اوزلی که در سالهای ۱۸۱۰ و ۱۸۱۲، هنگامی که عباس میرزا ولیعهد در تبریز بود، در راه سفر خود به هند و ایران، سری هم به آذربایجان زد، بسیاری از لغاتی را که «قرهچی» ها استفاده میکردند، ثبت کرد. او دربارهٔ «قرهچی» ها مینویسد
روزی در منزل کمپبل در آذربایجان بودم که چند نفر به نام «قرهچی» که شباهت عجیبی به جیپسیهای خودمان داشتند به آنجا آمدند که با زبان خاصی حرف میزد. میگویند که این طایفه مذهبی ندارند و همه عمر خود را به لهو و لعب و خوشگذرانی میگذرانند، به همین دلیل هم به جای خانه، زیر چادر زندگی میکنند و معاش خود را از دزدیهایی که از تخممرغ و مرغ و لباس و وسایل مردم میکنند، میگذرانند و با مهارت عجیبی، کفبینی و پیشگویی میکنند. مردی که من با او ملاقات کردم صراحتاً گفت که بسیاری از افراد قبیلهاش دین و ایمان ندارند و هیچ عبادتی نمیکنند، ولی خودش از این که مسلمان بود، خدا را شکر میکرد. در آن هنگام چند پیک از استانبول رسیدند و بلافاصله متوجه شدند که او جزو قبیلهای است که در کشور عثمانی به آنها «چنیگانی» یا «چنگانه» میگویند. . آشپز کمپبل که مدتی را در انگلستان سپری کرده بود، گفت که اینها مثل جیپسیهای ما هستند. من بسیار مشتاق بودم که چند لغت آنها را بنویسم و ثبت کنم. در میان آنها پسرک جوانی بود که با آن که سواد نداشت، اما کمک زیادی به من کرد.»